Mediawijsheid bij kinderen – praktische tips voor ouders

In Nederland geldt sinds 1 januari 2024 een mobieltjesverbod in het middelbaar onderwijs, met plannen om dit verbod vanaf 1 augustus 2025 uit te breiden naar het basisonderwijs. Dit verbod is ingevoerd vanwege zorgen over de schadelijke afleiding en de impact van smartphones op de concentratie en het sociale gedrag van leerlingen in de klas. Je kunt hierover meer lezen in dit uitgebreide artikel van ExpressVPN: mobieltjesverbod in de klas. Mediawijsheid bij kinderen heb ik altijd al een belangrijk onderwerp gevonden. In dit artikel lees je praktische tips hoe je dit bij kinderen kunt bevorderen.

Mobieltjesverbod op scholen

Ik heb gemengde gevoelens bij dit verbod. Ten eerste vraag ik me af of veel van de activiteiten die kinderen op hun telefoon of tablet deden nu niet gewoon verder gaan op hun laptop of Chromebook, want die zijn niet verboden. Ten tweede denk ik dat een algeheel verbod sowieso niet de beste oplossing is, omdat kinderen ook moeten leren omgaan met de verleiding van de afleiding die een mobiele telefoon geeft. Daarnaast zie ik juist ook mooie kansen bij het gebruiken voor mobiele telefoons en tablets in de klas, alhoewel deze ook voor een groot gedeelte overgenomen kunnen worden door laptop.

Ik zie ook zeker wel de voordelen van het verbod. Het zorgt voor betere concentratie in de klas. Schermtijd voor kinderen is sowieso een lastig onderdeel bij de opvoeding en schermtijd op school is nog steeds schermtijd. Ik heb niet voor niets jaren geleden deze schermtijdregels printable als handig hulpmiddel voor ouders gemaakt. Toen ik die maakte ging ik er overigens wel vanuit dat er op school weinig schermtijd zou zijn, in ieder geval voor niet-leerzame dingen. Want dat is iets waar ik de laatste jaren in mijn eigen opvoeding steeds meer onderscheid in ben gaan maken: hoe de schermen gebruikt worden.

De schermen zijn er nu eenmaal in het leven van onze kinderen en zullen waarschijnlijk niet meer weggaan. Daarom moeten ze er verantwoordelijk mee leren omgaan. Een belangrijk aspect op het gebied van schermgebruik van kinderen en jongeren is de digitale geletterdheid of mediawijsheid. Met minder schermgebruik op school ben ik bang dat kinderen hier minder over leren. Daarom in deze blogpost een aantal manieren om de digitale geletterdheid en mediawijsheid van je kind thuis te bevorderen.

Mediawijsheid tip 1: stimuleer kritisch denken

Leer je kind(eren) om kritische vragen te stellen bij de informatie die ze online tegenkomen. Er zijn vele verschillende situaties online waarbij kritisch denken geen overbodige luxe is. Je zou tijdens het avondeten eens een aantal van deze gespreksstarters over mediawijsheid kunnen gebruiken om ze hierbij te helpen:

• Wat doe je als een vriendschapsverzoek krijgt van iemand die je niet kent op sociale media?
• Wat zou je denken als je een nieuwsbericht leest waarin staat dat alle bananen in de wereld blauw zijn geworden?
• Als je een e-mail ontvangt waarin staat dat je een enorme prijs hebt gewonnen, maar je hebt niet meegedaan aan een loterij, wat zou je dan doen?
• Als een beroemde YouTuber zegt dat een bepaald product fantastisch is, wil je het dan graag hebben?
• Wanneer je online een quiz doet om te ontdekken welk type persoon je bent, denk je dan dat de uitslag echt waar is?
• Wat vind je van foto’s op Instagram, TikTok of Snapchat die er sterk bewerkt uitzien?
• Hoe reageer je als je online berichten of video’s ziet die beweren dat je snel rijk kunt worden zonder moeite?
• Als je online een discussie ziet waarin mensen verschillende meningen hebben, hoe bepaal je dan wie gelijk heeft?
• Wat doe als je een bericht ziet dat zegt dat je een geluk zult ontvangen als je het met zoveel mogelijk mensen deelt?

Daarnaast kun je ook een gesprek hebben over algoritmes en informatiefuiken. Ten eerste kun je vertellen dat algoritmes van YouTube en social media ontworpen zijn om de gebruiker zo lang mogelijk op het platform te houden. Het doel is eigenlijk om je eraan verslaafd te maken. Ten tweede past de inhoud zich door deze algoritmes aan de gebruiker aan. Wat jij te zien krijgt, is dus niet wat een ander te zien krijgt. Hierdoor kun je in een bepaalde denkrichting (fuik) terecht komen. En alles wat je te zien krijgt, bevestigt deze denkrichting. Hierdoor kun je al gauw denken dat dit de waarheid is, want ‘iedereen zegt het’. Dit hoeft dus niet het geval te zijn en het is belangrijk om kinderen dit mechanisme uit te leggen.

Bewaar voor later op Pinterest: 

Mediawijsheid tip 2: praat over online veiligheid

Onlangs hebben mijn dochter en ik samen een Etsy-shop aangemaakt. De hoeveelheid scam-berichten die we vervolgens binnen 24 uur kregen, was verontrustend. Ik ben blij dat we het samen deden 😊. Maar dit is iets wat kinderen ook moeten leren.

Leer ze hoe ze het e-mailadres van de afzender kunnen bekijken en controleren of dit de echte afzender is. Vertel ze dat ze niet zomaar op links in mails moeten klikken, zeker als ze de mail niet verwachten of ze de afzender niet vertrouwen. Hetzelfde geldt voor het downloaden van bijlagen bij mails of bestanden van websites. Bij twijfel altijd even een volwassene erbij roepen.

Leg ze ook uit dat het uitzetten van de virusscanner of firewall risico’s met zich meebrengt en dat ze dit beter niet kunnen doen. Je kunt kinderen ook al vrij jong leren hoe ze een gedownload bestand altijd eerst handmatig kunnen scannen op virussen.

Daarnaast heb ik het regelmatig (bijna) mis zien gaan met de Roblox-accounts van mijn kinderen en nichtjes. Sindsdien heb ik op veel accounts twee factor authenticatie aangezet. Het is even wat meer gedoe, en ik krijg op de raarste momenten appjes met “Mam, code!”, maar liever veilig dan spijt achteraf.

Over Roblox/Robux (geld op Roblox) gesproken; er gaan ook ontzettend veel nepverhalen rond over gratis Robux. Waarvoor je dan wel even je wachtwoord moet geven. Dit is natuurlijk niet waar en de manier om je account kwijt te raken aan een scammer. Leer je kind dat als iets te mooi lijkt om waar te zijn, dat dit meestal ook is.

Bovenstaande punten gaan vooral over technische veiligheid. Daarnaast is er natuurlijk ook nog een aspect van online veiligheid waarvan we hopen dat onze kinderen er helemaal nooit mee in aanraking zullen komen en dat is (seksueel) misbruik. Leer je kinderen om verdachte online interacties te herkennen, geen vriendschapsverzoeken van vreemden te accepteren, dat ze nooit (naakt)foto’s of video’s van zichzelf moeten sturen, dat live-video’s ook opgenomen kunnen worden, maar dat ze ook altijd naar je toe kunnen komen als het toch is misgegaan en dat ze zich daar niet voor hoeven te schamen.

Bewaar voor later op Pinterest: 

Mediawijsheid tip 3: leer ze online privacy begrijpen

Leg uit dat het belangrijk is om persoonlijke informatie niet zomaar online te delen. Wat eenmaal online staat, staat eigenlijk voor altijd online. Dit geldt ook voor het delen van persoonlijke informatie en foto’s van vrienden en klasgenoten.

Sterke wachtwoorden en wachtwoorden niet delen met anderen is ook belangrijk. Daarnaast weet je nooit of je account gehackt gaat worden, dus het maken van bepaalde foto’s is sowieso geen goed idee, zelfs niet als je ze niet gaat versturen.

Je kunt tijdens een gesprek met je kinderen eens brainstormen onder wat er allemaal onder persoonlijke informatie valt. Denk aan (volledige) namen, adresgegevens, geboortedata en foto’s, maar ook informatie over gezondheid of de financiële situatie van gezins- of familieleden.

Bewaar voor later op Pinterest: 

Mediawijsheid tip 4: moedig balans tussen online en offline aan

Moedig een gezonde balans tussen online en offline activiteiten aan. Je kunt bijvoorbeeld tijdslimieten voor schermen instellen en buiten spelen, sporten, lezen, afspreken met vrienden en creatieve bezigheden aanmoedigen. Nog op zoek naar inspiratie voor offline ideeën? Bekijk dan deze blogpost: activiteiten voor kinderen zonder schermen.

Naast de tijdslimieten kun je ook bepaalde tijden afspreken waarop de schermen niet gebruikt worden, zoals tijdens maaltijden en een of twee uur voor het slapengaan. Dit laatste komt ook de nachtrust ten goede.

Bewaar voor later op Pinterest: 

Mediawijsheid tip 5: beperk ‘no-lifen’

No lifen is het gebruik van schermen om eigenlijk even niet te leven. Het is eigenlijk jezelf verdoven door nutteloze dingen te doen op de schermen zoals bijvoorbeeld eindeloos door (domme) YouTube Shorts, TikToks, Reels etc. te scrollen. Of de hele tijd hetzelfde simpele spelletje te spelen. Misschien betrap je jezelf hier ook soms op.

Schermtijd kan echter ook creatief, leerzaam of sociaal zijn. En gamen en entertainment vallen niet altijd onder no lifen. Zelf kijk je waarschijnlijk ook naar films of series om te ontspannen. En online gamen met vrienden kan ook sociale bezigheid zijn.

Je kunt bijvoorbeeld met je kind(eren) afspreken dat ze een kwartier of een half uur per dag mogen no lifen, maar dat de rest van de schermtijd in een van de andere categorieën moet vallen.

Wat je eigenlijk wilt, is dat je kind actief bezig is met schermen en ze gebruikt om iets te produceren. Dit principe kan je ook helpen om op een eenvoudige en verbindende manier te controleren of ze niet toch te veel aan no lifen hebben gedaan op een dag. Vraag aan het eind van elke dag even wat ze die dag gemaakt hebben.

Creatieve activiteiten met schermen

Bespreek met je kind(eren) hoe schermen gebruikt kunnen worden om creatief bezig te zijn. Een lijstje met voorbeelden:

• Digitale kunst: laat ze experimenteren met apps zoals Procreate. Hiermee kunnen ze digitaal tekenen of schilderen. Ook kun je ze wat laten tekenen of schilderen op papier en ze leren hoe ze dit kunnen inscannen en verbeteren (of laat ze hier een filmpje over kijken). Je kunt ze ook aan de slag laten gaan met een online bewerkingsprogramma zoals Canva, om ze de eerste stappen te laten zetten op het gebied van grafisch ontwerp.
• Fotografie: laat ze foto’s maken en bewerken. Blogs lezen of video’s kijken over fotografie om beter te worden mag natuurlijk ook.
• Videobewerking: ze kunnen samen met vrienden een script bedenken, opnemen en bewerken, vlogs maken of stop-motion animaties creëren.
• Muziek: Ook op het gebied van muziek is er handige software beschikbaar. Van hulp bij het leren spelen van een instrument of zingen tot muziekbewerkingssoftware zoals FL Studio.
• Programmeren: Scratch is een programmeertaal speciaal ontwikkeld voor kinderen. Ze kunnen hiermee eenvoudig animaties of spelletjes maken. Maar ook het bouwen van een eigen website kan een interessante activiteit zijn voor kinderen.
• Schrijven: Een (kort) verhaal, een gedicht of zelfs een game review schrijven zijn natuurlijk ook creatieve activiteiten. En misschien kan je kind bovenstaande activiteiten (foto’s en video’s maken, een website bouwen en schrijven) combineren en een eigen blog beginnen.

Leerzame activiteiten met schermen

Mobiele telefoons, tablets en computers kunnen ook leerzaam zijn. Dit zijn leerzame activiteiten met schermen:

• Educatieve apps: er zijn tal van educatieve apps te vinden, zoals Squla, dat alle onderwerpen van de basisschool behandelt, maar ook hele specifieke apps die bijvoorbeeld helpen bij het automatiseren van de tafels of leren van topografie.
• Leerzame video’s: op YouTube is heel veel no life-materiaal te vinden, maar er staat ook veel leerzaam materiaal. Op Khan Academy staan ook heel veel online cursussen en lessen.
• Wetenschappelijk onderzoek: kinderen kunnen het internet natuurlijk ook gebruiken om een eigen ‘wetenschappelijk’ onderzoek te doen over een onderwerp dat ze interessant vinden. Of om op zoek te gaan naar experimenten en proefjes die ze thuis kunnen doen (wellicht onder toezicht😉).
• Culturele en historische verkenning: veel websites van musea bieden ook een schat aan informatie die kinderen kunnen bekijken.

Bewaar voor later op Pinterest: 

Tot slot

In Nederland is het mobieltjesverbod op scholen een onderwerp dat uiteenlopende standpunten oproept. Terwijl dit verbod is geïmplementeerd om afleiding en negatieve invloeden van smartphones in de klas tegen te gaan, rijzen er vragen over de doeltreffendheid. Hoewel een algeheel verbod voordelen kan bieden, is het even belangrijk om kinderen bewust te maken van de verlokkingen en valkuilen van schermgebruik, waarbij digitale geletterdheid en mediawijsheid cruciale vaardigheden zijn.

Als ouder heb je een cruciale rol bij het stimuleren van kritisch denken, online veiligheid en privacybescherming, terwijl je schermen ook schermen creatief en educatief kunt inzetten. Je kunt je kind(eren) voorbereiden op en verantwoordelijke omgang met technologie in een steeds digitale wereld. Ik hoop dat de tips uit dit artikel je hierbij helpen.